Classification of Cognition Verbs in Kazakh Turkish and Investigation in terms of Structure and Origin

Dil, insanın düşüncelerini, duygularını, algı ve bilgi birikimini yansıtmasına olanak tanıyan temel araçtır. Düşünce, bellek, dikkat öğrenme gibi zihinsel süreçlerin anlamlandırılması ifade edilmesi dil vasıtasıyla gerçekleşir. Dilin süreçlerle ilişkisi, bilişsel bilim alanında çekici konulardan biri olmuştur. Türkçe literatürde biliş fiilleri terimi, “düşünmek, anlamak, tahmin etmek, bilmek, hatırlamak, öğrenmek, karar vermek, değerlendirmek” faaliyet bildiren tanımlamaktadır. Biliş fiilleri, yapılan semantik fiil sınıflandırmalarda mental fiillerin alt grubunda değerlendirilmektedir. Mental fiiller, (1) algılama (duyu) (2) (idrak) (3) duygu olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır. Türkiye’de fiiller fillerin türlerini konu alan çalışmalar oldukça zengin bir literatür oluşturmasına rağmen, Kazak Türkçesinde fiillerinin yapıları kökenleri kapsamlı şekilde ele alınmamıştır. Bu çalışmada, çağdaş Kıpçak grubu lehçelerinden Türkçesindeki incelemesi alınmıştır. Çalışma kapsamında, söz varlığı “Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü” adlı eserin taranmasıyla tespit edilmiştir. Çalışmaya olan bakımdan sınıflandırılarak yapı üzerinde durulmuştur. Yapılan çalışmayla Eski dönemindeki kullanımları, günümüz Türkçesiyle karşılaştırılmıştır. Günümüz kullanılan kökenli bil-, ele-, aŋla-, belgile-, ḳanıḳ-, oyla-, sezin-, tüsin-, tüy-, uḳ- birçok fiilin anlam bakımında değişikliğe uğramadan korunduğu